Sporthelden. Ze heten niet voor niets helden: in de ogen van de recreatief sportende mens is topsport omgeven door glamour en heroïek. Talloze documentaires en films zijn er gemaakt, stapels boeken vol geschreven. Sport als ultieme metafoor voor het leven: met vallen, opstaan, vasthoudendheid en discipline kun je iets van betekenis bereiken. De ervaringen van onze helden nemen ons mee in een rollercoaster van opperst geluk, toevallige pech en plotselinge tragiek.
Sport spreekt tot de verbeelding, zoveel is duidelijk. Veel oud-topsporters – net als coaches, trainers en sportmarketeers – zijn daarom graag geziene gasten bij talkshows, evenementen en in het bedrijfsleven. De opgedane levenswijsheid dankzij hoge pieken en diepe dalen, afzien voor dat ene doel en een leven in de schijnwerpers blijkt zich goed te laten vertalen in vermakelijke anekdotes en inspirerende seminars.
Het theater lijkt voor deze sporters een logische volgende stap, met bovendien meer vrijheid en theatrale middelen om bijzondere persoonlijke verhalen vorm te geven, en zo ‘verder te gaan dan dat ene interview in de Voetbal International, of dat korte gesprekje voor Studio Sport’. “We kennen de records en de uitslagen, maar juist de diepgewortelde verhalen daarachter maken het verhaal compleet en bijzonder interessant om naar te luisteren”, aldus Patrick Roubroeks van advies- en productiebureau Xsaga, initiatiefnemer van De Sportmonologen (2015). Eerst op De Parade en later in De Kleine Komedie vertelden voormalig topsporters hierin openhartig over hun carrière en alles wat daarbij kwam kijken. De lijst van oud-toppers is lang en omvat Evgeniy Levchenko, Erben Wennemars, Esther Vergeer en Thomas Dekker. Het bleek een succes: een aantal monologen werd herhaald in NOS Studio Sport en dit jaar worden er nieuwe Monologen gemaakt, nu onder andere met Karsten Kroon en Stefan Groothuis.
Een van de deelnemers aan De Sportmonologen, Maarten van der Weijden, is ook met zijn eigen programma in het theater te vinden. Na ‘ruim 300 presentaties in het bedrijfsleven’ besloot hij dat hij zijn verhaal ook buiten de zakenwereld met het publiek wilde delen. Sinds oktober 2016 trekt hij met zijn ‘theatercollege’ Beter: Olympisch Kampioen na Kanker door het land.
De behoefte om onderscheid te maken tussen hoge en lage kunst lijkt nagenoeg verdwenen: zonder enige gêne worden onderwerpen en genres die eerder tot een van die twee categorieën zouden horen door elkaar gebruikt. De scherpe grenzen tussen sport, televisie, theater, live interview, geschreven woord en film lijken te vervagen. Denk aan het – vaak letterlijk – tot op de huid inzoomende programma Holland Sport, waarin de heroïek van de sporter alle ruimte kreeg met dramatiserende muziek en zeer persoonlijke vragen.
Of neem theatervoorstellingen die bijna een op een uit televisieprogramma’s of boeken zijn ontstaan. Bureau Sport bijvoorbeeld, met zijn bijzondere beeldfragmenten, quiz en humor, neemt beproefde tv-rubrieken mee de zaal in en laat het publiek op interactieve wijze genieten van de mooiste verhalen uit de sportwereld. Of Man & Fiets, gestoeld op het boek De man en zijn fiets: een avond muziektheater aan de hand van verteller en gepassioneerd wielerfanaat Wilfried de Jong.
De kruisbestuiving kan ook bij een sportevenement beginnen: advies- en productiebureau Xsaga bracht in samenwerking met boekingskantoor SportsSpeakers eenmalig Dromen van Goud in aanloop naar de Olympische Spelen van Londen. Op deze avond vertelden o.a. Pieter van den Hoogenband en Fatima Moreira de Melo over hun ‘gouden droom’, deze keer niet alleen op het toneel zoals bij De Sportmonologen, maar bijgestaan door presentator Toine van Peperstraten en cabaretier Peter Heerschop. De Muur on Tour (naar wielertijdschrift De Muur) werd in aanloop naar de Grand Départ van de Tour de France in Utrecht in 2015 georganiseerd, gepresenteerd door Mart Smeets en wederom Wilfried de Jong. De theaterzaal werd hier een podium voor een ‘ode aan de wielersport, met muziek, toneel, beeldend proza, fijnzinnige poëzie en theatrale interviews’. Ander voorbeeld: Hard Gras on Tour (geïnspireerd door voetbaltijdschrift Hard Gras) en Hard gras live (2016): een ‘live magazine’ met voordrachten van Marcel van Roosmalen, Herman Koch, Nico Dijkshoorn en Carolina Trujillo, en een interview met oud-voetballer Rory de Groot.
Ook de Nederlandse musical De Marathon, voorgekomen uit de gelijknamige film (2012), past in deze trend. Hier draait het niet om bekende oud-sporters of de sport zelf, maar is er veel ruimte voor herkenbare personages, humor en aanstekelijke muziek. Met de echte marathon van Rotterdam als decor, zweetbandjes en rugnummers voor premièregasten, trainingspakken op de rode loper en loopbanden op het podium is de sport zelf echter nooit ver weg.
Sommige theaterproducties proberen daarentegen ‘het echte verhaal’ van de sport bloot te leggen, in plaats van het te romantiseren. FC de Rebellen biedt zo naast jeugdclinics, voetbalwedstrijden, ‘amusementsavonden’ en lezingen met oude vedetten ook een theatervoorstelling. Tijdens deze avond vertelt de groep markante ex-voetballers onder leiding van een gespreksleider als Frank Evenblij of Hugo Borst hún verhaal over macht, geld, seks, doping, list en bedrog in het Nederlandse voetbal.
Ook FIFA BLATTER, de val van de voetbalkeizer (2017), probeert achter het gordijn te kijken. Dit satirische ‘koningsdrama’ met een fictieve Sepp Blatter in de hoofdrol draait om het machtsmisbruik en de politieke spelletjes in de voetballerij, en hoe vreemd het is dat sommige mensen aan de top met alles weg lijken te komen.
De dramatiek van sport toont zich in het theater echter misschien wel het beste met een sportgrootheid als hoofdpersonage. Het bloed, zweet en tranen van een leven als prof blijkt heel goed inzichtelijk te kunnen worden gemaakt via de artistiek vertaalde levensloop van de topsporter zelf. Onze fascinatie voor de persoon achter het publieke persona en de nietsontziende gedrevenheid van deze sporters blijkt daarin leidend.
Verschillende gezelschappen gebruiken dit gegeven. Zo komt Studio Gebroed deze zomer met een korte locatievoorstelling over de Amsterdams/Bossche wielerlegende Gerrit Schulte. Bij Club Gewalt is de ‘workout opera’ YURI (2017) over ‘de opkomst, de val, de comeback en de val’ van turngrootheid Yuri van Gelder net in première gegaan. Het thema van deze voorstelling is in plaats van sport in feite controle, stelt recensent Vincent Kouters in de Volkskrant. De persoon Yuri van Gelder blijkt voor de makers – en hopelijk ook het publiek – dus intrigerender dan zijn sportprestaties. Schrijver Tommy Ventevogel stelde de monoloog die door de zeven spelers wordt gezongen overigens geheel samen uit interviews met Van Gelder door de jaren heen.
Schrijver en Volkskrant-columnist Bert Wagendorp en singer-songwriter JW Roy schreven een rockopera over opkomst en val van wielerberoemdheid Lance Armstrong. In al zijn wanhoop om de winst te behalen én te behouden kende Armstrongs leven als geen ander extremen: van adoratie en euforie tot diepe, diepe dalen. Ook hier is de sport eerder metafoor dan onderwerp van studie, en is de persoonlijkheid van de sporter zelf veruit het interessantst. Wagendorp in de Volkskrant: “De geschiedenis rond Lance Armstrong leent zich uitstekend voor een dramatische vertelling. Een goed verhaal wil ook een onderzoek zijn naar wat goed en kwaad is en hoe mensen daarin meegaan, of niet. Het is een klassieke geschiedenis van een individu dat de beste wil worden en bereid is daarvoor alles op te geven. Goethes Faust, die zijn ziel aan de duivel verkocht in ruil voor alwetendheid, maar dan in een sportcontext. Met Armstrongs coach Michele Ferrari in de rol van de duivel.”
Hoe de sport of sporter ook over het voetlicht komt – via een geromantiseerd beeld, rauw realisme of door simpelweg te genieten van spannende sportverhalen: onze fascinatie voor onze ‘helden’ en hun sportdiscipline blijft alomtegenwoordig. En dat levert mooi theater op.
Foto: Club Gewalt – Jochum Jurgens
Dit artikel verscheen eerder op het blog van Culturele vacatures
EndFragment